Samenvatting
Deze technische analyse onderzoekt de werking van IMSI-catchers (cell site simulators) en stille SMS als opsporingsmiddelen. We analyseren de technische implementatie, de vereiste logging en documentatie, en identificeren mogelijke vormverzuimen die kunnen leiden tot bewijsuitsluiting onder artikel 359a Sv. De analyse is bedoeld als technische ondersteuning voor strafrechtadvocaten bij het beoordelen van de rechtmatigheid van deze opsporingsmethoden.
1. Inleiding
IMSI-catchers en stille SMS zijn krachtige opsporingsmiddelen die opsporingsdiensten in staat stellen om de locatie van mobiele telefoons te bepalen en identificatiegegevens te verzamelen. Deze technologieën opereren op het snijvlak van telecommunicatie en digitale opsporing, waarbij de technische complexiteit vaak verhult of de inzet rechtmatig heeft plaatsgevonden.
Voor strafrechtadvocaten is het essentieel om de technische werking van deze middelen te begrijpen, zodat zij kunnen beoordelen of de inzet voldeed aan de wettelijke vereisten en of er sprake is van vormverzuimen die kunnen leiden tot bewijsuitsluiting onder artikel 359a Sv.
Wij verlenen geen juridisch advies – deze technische analyse is bedoeld als ondersteuning voor strafrechtadvocaten bij het beoordelen van digitale opsporingsdossiers.
2. Technische Werking IMSI-catcher
Een IMSI-catcher, internationaal ook bekend als cell site simulator, Stingray of fake base station, is een apparaat dat de functionaliteit van een legitieme mobiele zendmast (BTS - Base Transceiver Station) nabootst.
2.1 Werkingsprincipe
Mobiele telefoons zijn ontworpen om automatisch te verbinden met de zendmast die het sterkste signaal biedt. Een IMSI-catcher exploiteert dit gedrag door:
- Een sterker signaal uit te zenden dan omliggende legitieme masten
- Zich voor te doen als een mast van het netwerk van de doeltelefoon
- De verbinding te accepteren en identificatiegegevens te registreren
- Optioneel: verkeer door te sturen naar het echte netwerk (man-in-the-middle)
2.2 Verzamelde Gegevens
Een IMSI-catcher kan de volgende gegevens onderscheppen:
- IMSI (International Mobile Subscriber Identity) – unieke identificatie van de SIM-kaart
- IMEI (International Mobile Equipment Identity) – unieke identificatie van het toestel
- TMSI (Temporary Mobile Subscriber Identity)
- Locatiegegevens – door signaalsterkte en triangulatie
- Mogelijk: metadata van communicatie (bij actieve interceptie)
2.3 Technische Beperkingen en Forensische Sporen
De inzet van een IMSI-catcher laat technische sporen na die bij forensisch onderzoek kunnen worden geïdentificeerd:
- Downgrade attacks: Dwingen van telefoon naar 2G (minder beveiliging)
- Abnormale cell tower switches: Frequente wisselingen van zendmast
- Signaalanomalieën: Onverklaarbaar sterke signalen in bepaalde gebieden
- Logging in telefoon: Sommige telefoons loggen verbindingen met masten
Bij ontbrekende of onvolledige logging van de IMSI-catcher zelf, kunnen deze forensische sporen cruciaal bewijs vormen voor de verdediging.
3. Stille SMS (Silent SMS)
3.1 Technische Implementatie
Een stille SMS is een SMS-bericht van het type “Silent SMS” of “Type 0 SMS” (zoals gedefinieerd in 3GPP-specificaties). Het bericht:
- Geeft geen visuele of auditieve melding op de ontvangende telefoon
- Dwingt de telefoon om contact te maken met het netwerk
- Registreert daarbij de cel-ID van de dichtstbijzijnde zendmast
- Maakt real-time locatiebepaling mogelijk
3.2 Opsporingstoepassingen
In de praktijk wordt stille SMS gebruikt voor:
- Locatiebepaling: Bepalen waar een verdachte zich bevindt
- Activiteitsmonitoring: Controleren of een telefoon actief is
- Netwerkvalidatie: Bevestigen dat een nummer in gebruik is
- Combinatie met IMSI-catcher: Dwingen van verbinding met specifieke mast
4. Wettelijk Kader en Machtigingsvereisten
De inzet van IMSI-catchers en stille SMS in Nederland valt onder verschillende wettelijke bepalingen, afhankelijk van het doel en de intensiteit van de inzet:
4.1 Artikel 126g Sv – Stelselmatige Observatie
Voor het stelselmatig volgen van een persoon via locatiegegevens is een bevel van de officier van justitie vereist. De machtiging moet:
- Specifiek de te observeren persoon identificeren
- De duur van de observatie bepalen
- Proportioneel zijn ten opzichte van het strafbare feit
- Subsidiair zijn (geen minder ingrijpend alternatief beschikbaar)
4.2 Artikel 126nb Sv – Technisch Hulpmiddel
Voor de inzet van een technisch hulpmiddel waarmee de locatie van een persoon kan worden vastgesteld, is eveneens een bevel vereist. Bij IMSI-catchers zijn aanvullende vereisten:
- Machtiging moet het specifieke middel benoemen
- Logging van alle onderschepte IMSI’s (ook van derden)
- Vernietiging van niet-relevante gegevens binnen termijn
- Documentatie van de technische uitvoering
4.3 Machtigingsvereisten bij Gecombineerde Inzet
Wanneer IMSI-catchers worden gecombineerd met andere opsporingsmiddelen (bijv. telefoontaps, observatieteams), kunnen aanvullende machtigingen vereist zijn. Een veelvoorkomend vormverzuim is het ontbreken van een afzonderlijke machtiging voor elk opsporingsmiddel, of het overschrijden van de grenzen van de machtiging.
5. Mogelijke Vormverzuimen en Artikel 359a Sv
Bij de technische analyse van IMSI-catcher en stille SMS-inzet identificeren wij regelmatig de volgende vormverzuimen die relevant zijn voor artikel 359a Sv:
5.1 Machtiging en Proportionaliteit
- Ontbrekende machtiging: Inzet zonder geldig bevel
- Onvoldoende specifieke machtiging: Te brede formulering
- Overschrijding machtiging: Inzet buiten toegestane periode of gebied
- Disproportionele inzet: Middel te zwaar voor het strafbare feit
- Geen subsidiariteitstoets: Lichter middel was beschikbaar
5.2 Logging en Documentatie
- Ontbrekende logging: Geen of onvolledige registratie van onderschepte gegevens
- Vernietiging van logging: Te vroege of ongedocumenteerde vernietiging
- Geen timestamping: Ontbreken van tijdstempels in logging
- Onduidelijke keten van bewaring: Niet traceerbaar wie toegang had
- Verzwijging van derdendata: Niet vermelden dat gegevens van derden zijn verzameld
5.3 Rechtsgevolgen onder Artikel 359a Sv
Wanneer vormverzuimen worden vastgesteld, kan de rechter onder artikel 359a Sv de volgende rechtsgevolgen verbinden:
- Bewijsuitsluiting: Locatiegegevens of andere via IMSI-catcher verkregen data worden niet gebruikt
- Strafvermindering: Bij minder ernstige schendingen
- Niet-ontvankelijkheid OM: In uitzonderlijke gevallen van grove schendingen
De technische analyse moet aantonen dat het vormverzuim daadwerkelijk nadeel heeft veroorzaakt en dat een belangrijk voorschrift in aanzienlijke mate is geschonden.
6. Onze Technische Analysemethode
Bij CyberSecurity AD analyseren wij IMSI-catcher en stille SMS-inzet door:
6.1 Dossieranalyse
- Analyse van machtigingen en bevelen
- Vergelijking machtiging met feitelijke inzet
- Controle op tijdlijnen en geografische grenzen
- Identificatie van ontbrekende documentatie
6.2 Technische Verificatie
- Analyse van logging en metadata
- Verificatie van timestamping en integriteit
- Beoordeling van de technische implementatie
- Identificatie van derdengegevens in dataset
6.3 Rapportage voor de Rechtbank
Onze bevindingen worden vastgelegd in een technisch rapport dat:
- Technisch accuraat is maar in begrijpelijke taal voor juristen
- Specifiek de geïdentificeerde vormverzuimen benoemt
- De technische onderbouwing levert voor juridische verweren
- Kan dienen als input voor artikel 359a Sv-verweer
7. Conclusie
IMSI-catchers en stille SMS zijn technisch geavanceerde opsporingsmiddelen waarvan de rechtmatige inzet afhankelijk is van strikte naleving van wettelijke vereisten. De complexiteit van deze technologieën maakt dat vormverzuimen vaak verborgen blijven zonder gedegen technische analyse.
Voor strafrechtadvocaten is samenwerking met een onafhankelijk forensisch IT-bureau essentieel om de technische aspecten van IMSI-catcher en stille SMS-inzet te doorgronden en effectieve verweren op grond van artikel 359a Sv te formuleren.
Wij verlenen geen juridisch advies – de juridische beoordeling en processtrategie liggen altijd bij uw advocaat. Neem contact op voor een gratis technisch intakegesprek.
Referenties & Bronnen
- Artikel 126g Wetboek van Strafvordering (stelselmatige observatie)
- Artikel 126nb Wetboek van Strafvordering (technisch hulpmiddel)
- Artikel 359a Wetboek van Strafvordering (vormverzuimen)
- ETSI TS 122 071 - Location Services (LCS)
- 3GPP TS 23.271 - Functional stage 2 description of Location Services
Veelgestelde vragen
Wat is een IMSI-catcher en hoe werkt deze?
Een IMSI-catcher, ook wel cell site simulator of Stingray genoemd, is een apparaat dat zich voordoet als een legitieme zendmast. Mobiele telefoons in de omgeving verbinden automatisch met het sterkste signaal, waardoor de IMSI-catcher de IMSI (International Mobile Subscriber Identity) en andere identificatiegegevens kan onderscheppen. Hiermee kan de locatie van een telefoon worden bepaald en kunnen metadata worden verzameld.
Wat is een stille SMS en waarvoor wordt deze gebruikt?
Een stille SMS (ook: silent SMS of stealth ping) is een speciaal SMS-bericht dat geen melding geeft op de ontvangende telefoon. Wanneer de telefoon het bericht ontvangt, registreert deze zich bij de dichtstbijzijnde zendmast, waardoor de locatie van de telefoon kan worden bepaald. In Nederland wordt dit gebruikt voor locatiebepaling in opsporingsonderzoeken.
Welke wettelijke grondslag is vereist voor IMSI-catcher inzet?
De inzet van een IMSI-catcher vereist in Nederland een machtiging op grond van artikel 126g (stelselmatige observatie) of artikel 126nb Sv (technisch hulpmiddel). De machtiging moet specifiek zijn en de inzet moet proportioneel en subsidiair zijn. Zonder geldige machtiging kan sprake zijn van een vormverzuim.
Kan IMSI-catcher bewijs worden uitgesloten?
Ja. Als de inzet van een IMSI-catcher niet voldoet aan de wettelijke vereisten – bijvoorbeeld ontbrekende machtiging, gebrekkige logging, of disproportionele inzet – kan de rechter op grond van artikel 359a Sv bewijsuitsluiting of andere rechtsgevolgen toepassen. Technische analyse van de logging en documentatie is essentieel om vormverzuimen aan te tonen.
Gerelateerde Analyses & Onderwerpen
Gratis Technisch Intakegesprek
Heeft u als advocaat behoefte aan onafhankelijke technische analyse van digitaal bewijsmateriaal? Neem contact op voor een gratis eerste gesprek.
Contact Opnemen